|
|
|
1867’de yapılan idari düzenleme sonucu dört
ayrı vilayete bölünen Anadolu’nun “Hüdavendigâr Eyaleti” adıyla dört
eyaletinden biri olan Bursa, Anadolu topraklarında Erzurum’un ardından
matbaaya sahip olan ikinci vilayettir. 1866’da Erzurum’da kurulan “vilayet
matbaası” nın ikincisi iki yıl sonra 1868 sonlarında Bursa’da kurularak
faaliyete geçtiği görülür. İlk Türk gazetesi olan “Takvim-i Vakayi,” Sultan
II. Mahmut’un buyruğu üzerine 1831 yılında yayıma başladı. Bunu 1848
yılındaki “Ceride-i havadis” izledi. “Ceride-i Havadis” yarı resmi bir
gazete görünümündeydi. Gazeteyi bir İngiliz çıkarmıştı. 1861 yılında da, bir
Türk olan Agah Efendi tarafından ilk özel gazete “Tercüman-ı Ahval”
çıkarılmıştı. 1862 yılında da Şinasi, “Tasvir-i Efkâr”ı çıkarmaya başladı.
Türkiye´de ilk şehir gazetesi ise, 1872 yılında yayıma başlayan "Hürriyet"
gazetesi olmuştur. Bursa’da yayınlanan ilk gazete, Hüdavendigar Gazetesi
yarı resmi gazete olup, 8 Şubat 1869 tarihinde yayıma başlamıştır.
Anadolu’da Kurulan İkinci Matbaa
Araştırmacı gazeteci
Yılmaz
Akkılıç’ın derlediği bilgilere göre 'Matbaa-i Vilâyet' adı verilen bu ilk
basımevi, devlet eliyle kurulmuş bir işletmeydi. İlk yöneticiliğine müderris
Saip Efendi getirilmişti. Sonraki yıllarda Mustafa Efendi ve 1872-1898
yılları arasında da Bursa´nın yetiştirdiği ilk tiyatro yazarlarımızdan
Ferâizcizâde Mehmet Şakir Efendi, basımevinin yönetiminde bulundular. Daha
sonra, 1897´de, II. Abdülhamit hışmına uğrayarak Bursa´ya sürgün edilen
tanınmış ozan, edebiyatçı ve siyaset adamı Süleyman Nazif, aynı zamanda
Matbaa-i Vilâyet´in sorumluluğunu da üstlendi ve bu görevini 1908
Devrimi’nden sonra Diyarbakır´a vali olarak atanıncaya değin sürdürdü”.
Meşrutiyet döneminde Bursa’daki basım
evlerinin sayısında da bir artış olmuştu. 1908 yılında, birçok gazetenin
basıldığı Muin-i Hilal Matbaası’nda, bir dönemin ünlü Ertuğrul gazetesi
basılmaktaydı. Basımevi, bir süre sonra Ahmet Reşk Bey´in (Kutlay)
mülkiyetine geçti. 1917 yılında Orhaniye Matbaası ile 1921 yılında Kardeş
Matbaası açılmıştır. Bu matbaaların tümünde el dizgisi vadı. Muin-i Hilal
Matbaası, 1908 yılında bir şirket tarafından kurulmuştu.
Bursa’da İlk Gazete: Hüdavendigâr
Gazetesi
İlk basımevimin kuruluşunda olduğu gibi, ilk
gazete de devlet eliyle çıkarıldı. Dolayısıyla bu ilk gazete olan
“Hüdavendigâr”, vilayetin resmi yayın organıydı. Nitekim gazetenin 8 Şubat
1869 tarihli ilk sayısındaki “Mukaddime” başlıklı başyazıda; “Padişah
Hazretlerinin yüce iziniyle gerekli ve uygun bulunması” üzerine çıkarılmakta
olduğu belirtilmekteydi.
Bursa´nın bu ilk gazetesi dört sayfa ve 50x25
santimetre boyutlarındaydı. Haftada iki kez, çarşamba ve cumartesi günleri
yayımlanmaktaydı. Yıllık abone bedeli 100 kuruş, altı aylığı 50 kuruş, bir
sayısı ise 20 para (yarım kuruş) idi.
Bursa’da Yayınlanan İlk Dergi
Avrupa’dan yaklaşık iki yüz yıl sonra
dergi yayıncılığına başlayan Türkiye’deki ilk dergi 1850 yılında, Türkçe ve
Fransızca olarak basılan “Vekayi-i Tıbbiye (Tıp Olayları) adlı süreli
yayındır. Bursa’da ise ilk gazetenin yayınlandığı 1869 yılından yaklaşık on
yedi yıl sonra ilk süreli yayın neşredilir. Yalnız Bursa’nın değil
Türkiye’nin öncü sanat adamlarından biri olan, tiyatrocu ve oyun yazarı
Ferâizcizâde Mehmet Şakir Efendi’nin yayınlamaya başladığı derginin adı
“Nilüfer”dir. Derginin ilk sayısının yayımlandığı tarih 1 Rebiülevvel 1305
(9 Aralık 1886)’dir. Feraizcizâde’nin ikinci dergisinin adı ise
“Gündoğdu”dur. 1883 yılında Bursa’nın ilk özel basımevinin kuran
Feraizcizade, 1884’ten itibaren kendi tiyatro yapıtlarının basımını yapmaya
başlamıştı. “Feraizcizade Matbaası”, Alamescit Mahallesinde, kendi adıyla
anılan Feraizcizade Sokağı'nda idi.
|