| Sandığında Göç İzi Var Bursa ! |
 Selanik'ten Bursa'ya1950-51 Bulgaristan GöçüBursa'da Siyasi HayatBursa'ya Hizmet Edenler |
Merkez Kenar ilişkisi çerçevesinde yerel seçim tarihi analizi (1950-1999) Rıza Ertekin Bu yazıda köyden kente göç dalgasının yoğunlaştığı 50’lerin ortasından itibaren düzenlenen Bursa seçimlerine bir göz atacağız. Amaç basit verilerle derinlemesine sonuçlara ulaşmak değil, bir seçim nostaljisi demek daha doğru. Ancak yaşadığımız şehrin nüfus ve seçmen sayısı bakımından nasıl büyüdüğü ve bu büyümenin sandığa nasıl yansıdığı konusunda bir fikir edinebiliriz sanırım… Bursa göçle oluşmuş bir kent, diye bahsediyoruz ya, işte bu argüman şehri yönetecek kişilerin belirlendiği seçimlerde de kendisini göstermiş demokrasi tarihi boyunca. Biz 1950’den sonraki seçimlere bakacağız. Çünkü o saate kadar Bursa Belediyesi’ni yönetmiş kişiler, Padişah tarafından, Cumhuriyet’in ilan edilmesinden sonra da devlet tarafından ‘atanmış’ görevliler… 2. Dünya Savaşı’na doğru da haliyle atamaları Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yönetimi yapmış. İlk Seçim’in galibi: DP Tartışmalı 1946 seçimlerini de göz ardı edersek Bursa’da seçmenin sandık başına gittiği ilk yerel yönetim seçimi 1950’de gerçekleştirildi. 20 Eylül 1950’deki seçimi Demokrat Parti’nin adayı Ali Ferruh Yücel kazandı. Yücel, görevi, o göreve atamayla gelmiş Mehmet Urgancıgil’den devraldı. Bursa merkezde seçmen sayısı 80 bin civarındaydı ve seçimi oyların yarısına yakın bölümünü alan Demokrat Parti’nin adayı almıştı. DP oylarının büyük bölümünü Bursa çevresindeki ‘kenar’ mahallelerden alıyor, bu mahalleleri de Balkan göçmenleri oluşturuyordu… 1950 seçiminin ardından 25 Eylül 1955’te Belediye Başkanlığı, 13 Kasım 1955’te de İl Genel Meclisi seçimleri yapıldı. Bursa merkezinde 107 bin civarındaki seçmen sayısı il genelinde 300 bini biraz aşıyordu. Oyların iki seçimin ortalaması dikkate alındığında yüzde 40’ına yakın bölümünü Demokrat Parti almıştı ve Belediye Başkanı da Reşat Oyal oldu… Bursa ikinci kez Demokrat Parti’nin kazanmasıyla ‘Sağ’ın Kalesi’ ilan edilmişti. Reşat Oyal döneminde bir çok önemli proje başlatıldı. Yeni Hal, Santral Garaj ve Teleferik gibi. Bursa’nın ilk modern anlamda imar planı da onun döneminde İtalyan şehir plancısı Piccinato tarafından çizildi ama bütüncül anlamda uygulama aşamasına geçilmeden 27 Mayıs 1960’ta Türk siyasetini sonraki dönemlerde de kesintiye uğratacak askeri darbelerin ilki gerçekleştirildi. 16 Ekim 1963’e kadar askerlerin atadığı isimler Bursa’yı yönetti. Seçim de yoktu, seçmene de ihtiyaç duyulmadı haliyle… Sırasıyla; Turgut Başkaya, Danyal Yurdatapan, Enver Kuray ve Fahrettin Akkutlu valilik görevinin yanı sıra belediye başkanı da oldu. 1963’teki seçimleri Adalet Partisi Adayı Kemal Bengü kazandı.  Kemal BengüMerkezdeki seçmen sayısı ilginçtir neredeyse yine aynı, yani 100 bin civarındaydı. İl geneli rakamı da yine 300 bin dolaylarındaydı. Yani Bursa henüz ‘hızlı’ biçimde göç almamıştı. 17 Kasım 1963’te ise İl Genel Meclisi için sandığa gidildi. Yeni Ant Gazetesi’nin 19 Kasım tarihli nüshasında bu seçim sonuçlarına ilişkin değerlendirme yapılan bir haberin detayı hayli ilginç: Merkezde Yaşayanlar Sandık Başına Gitmemiş… “Şehrimiz ve vilayet çevresindeki belediye başkan ve Meclis azalığı oylarının sayımı dün sona ermiştir. Dün sona eren oy sayımı sonunda seçimlere iştirak nispetinin yüzde 55 civarında olduğu meydana çıkmıştır. Şehrimiz merkezinde bulunan 96 bin 915 seçmenden 61 bin 693 kişi seçime iştirak etmiştir. Seçime iştirak etmeyen 35 bin 220 seçmenin daha ziyade şehrin merkezinde oturan münevver teşkil etmektedir. Kenar semtlerde seçime iştirak nispeti yüzde 100’e yaklaşmasına rağmen merkez mahallelerinde iştirak yüzde 35’e kadar düşmüştür…” Kenar semtler seçim sonucunu belirlemiş olabilir mi? Kemal Bengü, 1968 yerel seçimlerinde partisiyle anlaşmazlığa düşünce seçime ‘bağımsız’ olarak girdi ve Bursa siyaset tarihinin tek bağımsız Belediye Reisi oldu… Seçmen sayısı küçük bir miktar artmıştı sadece ve Bursa’nın siyasal tercihi yine ‘Sağ’dan yanaydı. ‘Gecekondular Affedilecek…’ 1973 seçimlerinde ‘Asfalt Kemal’ sandıkta yoktu. Adalet Partisi’nin adayı ise İsmet Tavgaç oldu… Seçimi rahmetli gazeteci ağabeyimiz, CHP Adayı Necati Akgün’e karşı yüzde 35’ler civarında oy oranıyla kazanan Tavgaç’ın seçim zaferine, yine 100 bin civarındaki seçmen katılmıştı… Seçmen sayısı 150 binden fazlaydı. İl geneli ise hala 300 bin civarındaydı. İlk sonuç: seçime katılım oranı düşüktü, ikinci sonuç: Bursa merkezi hızla göç almaya başlamıştı. Anadolu, ‘Sanayi’ ile büyümeye karar veren Bursa’ya akıyordu. Tavgaç, o tarihte yayınlanan gazetelerde yer alan haberlere göre, ‘Gecekondular için af çıkarılacağını’ da söylemişti. Yine merkezde seçime katılım oranı düşükken kenar mahallelerde bu oran neredeyse yüzde 100’e ulaşıyordu. Karaoğlan Rüzgarı, CHP’nin ’77 Zaferi’ Karaoğlan’ın yükselişi CHP’yi ülke genelinde birçok ilde yerelde iktidar yaptı. Yılmaz Akkılıç CHP il başkanıydı. Örgütlenmeden sorumlu yardımcısı ise Ertuğrul Yalçınbayır. Bursa’daki işçi sınıfı Sol’un sesine kulak verdi. Sağ’ın Kalesi Bursa da bu rüzgârdan nasibini aldı. Sol, ilk kez Bursa’da belediyeye sahip olurken, merkezde seçmen sayısı 200 bini zorluyordu. İl Geneli ise 400 bine doğru ilerliyordu. Mustafa Eroğlu CHP’li ilk Bursa Belediye Başkanı olmuştu. Ancak görev süresi dolmadan 12 Eylül 1980 kapıya dayandı. Eroğlu gibi yüzlerce belediye başkanına görevden el çektirildi. 12 Eylül’ün Etkisi.. Uzun yıllar sonra Bursa Belediyesi’ne yine atama yapıldı. Mustafa Atak 1982’ye kadar belediyeyi yönetti. Atak’tan sonra belediyeye Ekrem Barışık atandı. Barışık, Turgut Özal’ın partisi ANAP’ın adayı olarak 1984’ün 25 Mart’ında düzenlenecek yerel seçimlere girdi. Askeri yönetimi alkışlayan halk, ülke genelinde olduğu gibi Bursa’da da askerin istemediği ANAP’ın adayını başkan seçti. Merkezdeki seçmen sayısı 250 bine, il genelindeki seçmen sayısı ise 400 bine ulaşmıştı. Bursa artık ilçeleriyle birlikte köyden kente göç dalgasının İstanbul’dan sonraki ikinci hedefiydi. 1987’de çıkarılan yasayla Türkiye ‘büyükşehir’ kavramıyla tanıştı. Bursa da artık Büyükşehir idi ve merkezde üç ilçe oluştu. Bursa Büyükşehir ve merkez ilçelerinin belediye başkanlığını kazanmak siyasi partilerin en çok önem verdikleri konu haline geldi. Bu sırada Sosyal Demokrasi Partisi’nin (SODEP) Halkçı Parti (HP) ile birleşmesinden oluşan Sosyal Demokrat Halk Partisi (SHP)’nin yükselişi söz konusuydu. 1989’da, yani Anavatan Partisi’nin (ANAP) SHP karşısında ülke genelinde güç kaybetmeye başladığı bir dönemde, 27 Mart’ta gidilen yerel seçimde Bursa tercihini siyasete geri dönen Süleyman Demirel’in partisi Doğru Yol’dan yana kullandı. Aday Teoman Özalp’ti. Özalp, ‘seçilmiş ilk Büyükşehir Belediye Başkanı’ oldu. Bursa’nın merkezdeki seçmen sayısı 436 bine, il genelindeki seçmen sayısı ise 700 bine dayanmıştı. DYP 1’inci, SHP 2’inci ANAP ise ancak 3’üncü olabilmişti. Bulgaristan’dan zorunlu göç bu seçimden sonra gerçekleşti. Bursa tarihinin en büyük göç dalgasıyla karşı karşıyaydı, merkez ilçelerden Osmangazi’nin İstanbul yoluna uzanan tarafı ile Mudanya yolu üzerindeki Hamitler bölgesi adeta gecekondu cennetine döndü. Yıldırım’ın ovaya doğru açılmış mahalleleri ile Nilüfer’in Karacabey’e doğru uzanan daha planlı yerleşimlerinde kaçak yapı adeta patladı. Seçimde bu bölgelerin dediği oldu ve imar afları ardı ardına geldi. Erhan Keleşoğlu Osmangazi’de, Zeki Eke Yıldırım’da, Ziya Güney de Nilüfer’de yeni başkan oldu. Yerel Yönetimlerde İkinci ANAP Dönemi Merkez sağ 1994’e kadar kendi içinde müthiş bir çekişmeye tutuştu. ANAP ve DYP merkez sağın iki kardeş/düşman partisi 27 Mart 1994 seçimlerini bu gerilimle karşıladı. Özal ölmüştü, yerine Yıldırım Akbulut seçildi, onun ardından da genel başkanlığa Mesut Yılmaz geldi. DYP’de de kurucu Süleyman Demirel ‘ardına bakmadan’ Çankaya Köşkü’ne çıktı, koltuğunu Tansu Çiller’e bıraktı. ANAP’ın Bursa’daki Büyükşehir adayı Erdem Saker, DYP’nin adayı ise görevdeki Başkan Teoman Özalp’ti. Seçim sonucu 1989’un tam tersiydi. ANAP merkezdeki üç ilçe ile Büyükşehir ile birlikte, Bursa ve yöresinde beldelerde oluşturulmuş toplam 53 belediyeden 25’ini kazandı. Seçim sonucunu kaçak mahallelerdeki ‘göçmenler’ belirledi. Çünkü onların en büyük sorunu olan iskân meselesi hükümet eliyle çözülmüştü. Seçmen sayısı önceki seçime göre daha da arttı. Merkezde Büyükşehir için oy kullanan seçmen sayısı 550 bini geçti ama bunlardan 518 bini seçime katıldı. İl genelinde ise oy kullananların sayısı 1 milyona yaklaştı. Sandık sayısı da 1955’te yüzlerle ifade edilirken bu kez 4 bini biraz aştı. Kaynakça: 1 - Bursa Ansiklopedisi, Yılmaz Akkılıç 2 - Bursa`da Yakın Zamanlar, Yılmaz Akkılıç, 3 - Bursa Büyükşehir Belediyesi internet sitesi 4 - Yerel gazete arşivleri 5 - Şehrengiz, Aralık, 45’inci sayı. Serhat Tuncel ve Okan Kızılkaya imzalı makaleler Kaynak: http://www.cgdhaber.com/Yazdir/145/Sandiginda-%E2%80%98goc%E2%80%99-izi-var-Bursa! |