1954-1960 arasında görev yapan, vali İhsan Sabri Çağlayangil ve belediye başkanı Reşat Oyal ikilisi, Bursa için yeni bir dönemi başlatıyordu. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Umurbeyli oluşu, kente gösterilen önemi ve yatırımları çok olumlu biçimde etkiliyordu.

                 İhsan Sabri Çağlayangil (1908-1993)

    O dönemi yaşayanlar, Başbakan Adnan Menderes’in belediye başkanı Reşat Oyal, buna karşılık cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın da vali Çağlayangil ile ikili oluşturarak, hizmet yarışına ve bir anlamda rekabete giriştiklerini iddia ediyordu.

     Bu yarıştan karlı çıkan Bursa, Kültürpark’a kavuşuyordu. Troleybüs geçişi için Setbaşı Köprüsü genişletiliyor, ancak bu projeden vazgeçiliyor ve belediye yeni bir otobüs filosuna sahip oluyordu.

    1957 yılında projesi yapılan Uludağ teleferiği, ardından yeni hal binası ve Santral Garaj inşası, bu dönemin icraatları olarak tarihe geçiyordu. Bu projelerin bitirilmesi 27 Mayıs 1960 ihtilali sonrasına kaldığı için yatırımları başlatanlar içlerinde buruk bir sevinç taşıyordu.

     Bu arada, 1957 yılında Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu’nun bulunduğu bina hizmete giriyor, kentin kültür alanındaki bir açığı gideriliyordu. Belediye Başkanı Oyal, bu dönemdeki başarılı çizgisini bazı olumlu gelişmelere borçluydu.

     DP iktidarı yıllarında İsmet İnönü’yü hedef alan cahil nefreti o hale geldi ki İnönü, sıradan seçim konuşmalarında, siyasi faaliyetlerinde, gezilerinde engellenmeye çalışıldı. Uşak’ta taşlanarak başı yarıldı. Balıkesir’de üzerine saldırıldı. Kayseri’de vurulmak istendi. Bu engellemelerden biri de Bursa’da yaşandı. Mudanya üzerinden Bursa’ya gelecekti. Bir takım grupları organize ettiler, olay çıkartmak, konuşmasını engellemek için. Ama bunda çok başarılı olamadılar. İhsan Sabri Çağlayangil Bursa valisi, Şebib Karamullaoğlu emniyet müdürüydü o zaman. Karamullaoğlu o gün, emrindeki az sayıda polisle olay çıkarmak için orda burda, taşkınlık yapmaya kalkan grupları engelleyip dağıttı. İnönü güvenlik içinde Bursa’ya ulaştı. Fakat kapalı salon toplantısı yapması da istenmiyordu. Emir büyük yerdendi. Bursa valisi İhsan Sabri Çağlayangil, başbakan Adnan Menderes’e “lütfen istifamı kabul buyurun, Milli Kurtuluş Savaşı kahramanı İnönü’nün kapalı bir salonda partililer ve yurttaşlarla konuşmasına engel olamam” demek zorunda kaldı. Böylece İnönü devletin kolluk gücüyle karşı karşıya gelmeden partisinin düzenlediği toplantıya katıldı. Başbakan Menderes, belki di işgüzarların ve kraldan çok kralcıların çizmeyi çok aştıklarını düşünerek Çağlayangil’in istifasını yürürlüğe koymadı.

    Niyazi Menteş (Gazeteci-Yazar): “Reşat Oyal’ın bir sözü vardır. ‘Ben daima siyasi görüşüm aykırı olmasına rağmen Haşim İşcan’ı kendime rehber edinmişimdir’ der. Anılarında da yazar. Kültürpark projesini ilk düşünen, ilk imzalayan Haşim İşcan’dır. Reşat Oyal o projenin üzerinden çalışma yapmıştır diye, söylenenleri duydum. Adnan Menderes’in Reşat Oyal’a bir sözü var. ‘Haşim İşcan’dan aşağı kalmayalım’ diyor.”

       Reşat Oyal (başkanlık dönemi: 1954-1960)

(Reşat Oyal: 1916'da İstanbul'da doğdu. Ailesi ile 1927'de Busa'ya taşındı. İlkokul, ortaokul ve liseyi Bursa'da okudu. İki yıl İstanbul İktiast Fakültesi'ne devam etti ancak snradan bırakmak zorunda kaldı. Bursa'ya dönüp ticarete atıldı. 1950'de Demokrat Parti üyesi oldu. 1951'de belediye meclis üyesi seçildi. 1954'te, belediye başkanı Ali Ferruh Yücel milletvekili seçilince meclis kararıyla belediye başkanı oldu. 1955'te bu kez yerel seçim sonucunda belediye başkanı oldu.)

   Teleferik işletmesinin temeli ve ilk çalışmaları Reşat Oyal döneminde yapılır. Oyal kendisine yöneltilen "Herhalde teleferiğin açılış günü sizin için bir onur günü olmuştur, açılışta bulundunuz mu" sorusunu şöyle yanıtlıyor:

    "Hayır, ne yazık ki açılışa çağrılmadım. 6 Haziran 1960'da devretmiştim ben görevi. Zannediyorum temmuzun başında yahut da haziran sonunda yapıldı açılışı. Fakat malesefe beni açılışa çağırmadılar. Ne Santral Garaj'ın açılışına, ne teleferiğin..."

   Reşat Oyal Santral Garaj hakkında şunları anlatıyor:

   "Santral Garaj'ın bulunduğu yer (günümüzde Kent Meydanı) belediyenin çöplüğü idi... Arsa için karar vermeden önce Bursa çapında bir ankete başvurduk: 'Garaj nereye yapılmalıdır?' diye. Önemli bir çoğunluk bu yeri 'şehire çok uzak' diyerek uygun bulmamıştı."

    Çağlayangil-Oyal ikilisinin yatırımlarını sekteye uğratan önemli bir gelişme 1958’de yaşanıyor, 24 Ağustos 1958 günü binlerce işyerinin yok olduğu Kapalıçarşı yangını; Bursa’nın kentleşmesi, ticari yaşamı ve bayındırlık hizmetlerini büyük ölçüde etkiliyordu.

1.4.1955: Kültürpark'ın temel atma töreni-soldan sağa dördüncü Ahmet Malcıoğlu, beşinci belediye başkanı Reşat Oyal, fötr şapkalı Fen işleri müdürü mimar Orhan (?), Garanti bankası büdürü Sedat Sakızlı, Ferit Odman

    Yangının hemen sonrası Belediye Başkanı Reşat Oyal’ın girişimleri, İller Bankası ve Emlak Bankası’nın desteği ile Mimar Emin Canbolat’ın yönetiminde İmar Planlama bürosu kuruluyor, bu büroda İtalyan şehircilik uzmanı Piccinato’nun danışmanlığında 1/4000 ölçekli Bursa Nazım Planı hazırlanıyordu.

   Necati Akgün (Gazeteci-Yazar): “Piccinato, şehrin doğu ve batı yönünde genişlemesini arzuluyordu ve Demiryolu altı dediğimiz yerde de bir sürü kaçak inşaatlar türemeye başlamıştı. Piccinato geliyor geliyor, oraya takılıyordu. Soruyordu belediye yetkililerine, ‘Burası ne olacak?’

    ‘Biz burayı kaldıracağız’ diyorlardı. Hatta Heykel önünden baktığınız zaman Yeşil Türbe gözükecekti.”

    Bu planda kentin Ankara-Bursa-Mudanya doğrultusunda gelişmesi önerilmekteydi. Plan, 1960 yılının başlarında tüm eleştirilere karşın Belediye Meclisi’nden geçiyordu.

    Necati Akgün (Gazeteci-Yazar): “Piccinato planının Meclis’te kabulü sırasında Kamil Tolon, ‘Ben buna oy vermem’ dedi. Demiryolu altını Piccinato, mecburi olarak zirai saha, tarım alanı olarak gösterdi. Kamil Tolon, ‘Kendimiz aldatmayalım, benim fabrikam var burada’ dedi, o tarım alanı içinde. O zaman Demokratlar, ‘Sen çık dışarı’ dediler, ‘Biz ittifakla kabul edeceğiz.’ Kamil Tolon, dışarı çıktı, plan ittifakla kabul edildi.” (Son 100 Yılın Bursa Olayları ve Anılarım, s. 147)

    1965 sonrası hızla sanayileşerek göç alan Bursa ve onu yönetenler, Piccinato planının uygulanmasını önlüyor, bu durum 45 yıl sonra yine tartışma konusu oluyordu.

    Niyazi Menteş (Gazeteci-Yazar): “Piccinato planının uygulanmama nedenini aynen Reşat Oyal’ın ağzından duydum. ‘Belediye Meclisimiz, büyük hata yaptı’ dedi, ‘Birtakım varlıklı kişilerin etkisi altında kaldı. Eğer Piccinato planı dört dörtlük uygulanabilseydi, ben de buna Meclis’in onayıyla imza koysaydım, bugün Çekirge çok daha müstesna, muazzam bir semt olacaktı’ dedi.”

    Necati Akgün (Gazeteci-Yazar): “Belediyeler rant yeri. Her plan değişikliği birçok kimseye büyük rantlar sağlıyor. 1960’dan sonra gelen Adalet Partisi (AP) iktidarı, Piccinato planının canına okudu.

  Reşat Oyal Piccinato ile ilgili şunları anlatıyor:

   "58'in sonları veya 59'un başında Piccinato nazım planını bitirdi. O sıralarda Dünya Mimarlar Birliği'nin kongresini Moskova'da yapmışlar. Piccinato oradan, yanında 19 mimarla birlikte geldi. Kanadalısı ver, Amerikalısı var, Rusu var, Danmarkalısı var. Havaalanında karşıladım onları. Aldık getirdik. Onlara nazım planını gösterdik. Kanadalı mimar bana yaklaştı bir ara, dedi ki:

'Reis sen çok şanslı bir adammışsın.'

'Herhalde, ama neden acaba?' dedim.

'Bir defa şehri yeni baştan imar edeceğinize göre bu işi ehline veriyorsunuz, Piccinato'ya... Açıkça söyleyeyim, biz bu adamı başkanlıktan atmayı düşünüyordukç Bu planı gördükten sonra arkadaşlarla aramızda konuştuk, yine başımızın tacı edeceğiz.'

Böyle söyledi Kanadalı mimar. Adamlar bu kadar güveniyorlardı Piccinato'ya."

 Reşat Oyal plana yöneltilen "şehirciliği köstekler" türünden eleştirileri şu şekilde yanıtlamış:

"Ben sizin derdinizi anlıyorum. Siz Bursa'yı, şöyle göbeğinde bir yere konup, gezecek turistlere aniden göstermek istiyorsunuz. Gökdelenler onlarda da var...sizin gökdelenlerinize ihtiyacı yok onların. Ama belediyeden başşlayıp da Yeşil'e giden o kıvrım kıvrım yollardan bir geçirseniz onları, buna hayran kalırlar. Ben size gökdelen yeri de yaptım. Fidyekızık'tan taa Çimento Fabrikası'nın oralara kadar.. Oraları da bakir arazi. Orada ne ziraat olur, ne bilmem ne olur. Hiç bir şey olmaz. Gidin oraya, binalarınızı kondurun.............Sanayi Bölgesi konusuna değinmek isterim. Bu bölge Piccinato'nun planında vardı ama hiç bir surette ağır sanayi için düşünülmemişti. Kesinlikle ağır sanayi değildi. 'Bursa'yı nüfuza boğarsınız' dedi. Küçük Sanayi bölgesi olarak düşünüyordu Piccinato. Ayrıca şunu da söyledi: 'Bu sanayinin ihraç limanı Mudanya'dır. Planımda onu da belirtiyorum. Sizin sayfiye yeriniz Mudanya değildir, Gemlik Körfezi'dir. Yazlık yeriniz orasıdır."

    Erdem Saker (1994-1999 dönemi Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı): “1 Ocak 1960’da Piccinato planı devreye girdi. Ve dedi ki Orhan Bey, ‘Benim kellemi kesseniz, diplomamı yırtsanız ben bu planı deldirmeyeceğim.’ Ama 4 yıl dayanabildi Orhan Bey. 1964’te ayrıldı, ondan sonra darmadağın oldu. O planın aslı şuydu: Tarihi Bursa’yı aynen muhafaza etmek, yeni yerleşim alanları açmak.” Erdem Saker’e göre, Piccinato, çalışmaları sırasında küçük bir hata yapmıştı: “Piccinato’nun yanlışı, sonradan anlıyorum, o dönem Bursa’nın ileri gelenlerini, başta belediye başkanı olarak, bindirecekti bir trene, İtalya’ya götürecekti, o günün İtalyası’nı, İtalyan tarihi şehirlerinin, köylerinin ne halde olduğunu ve nasıl değerlendirildiğini gösterecekti. İnsanlar gözleriyle göreceklerdi.”

    Piccinato planının kabulünün dışında Santral Garaj, Yeni Hal, Teleferik gibi projeler bitirilemeden 27 Mayıs 1960’a geliniyordu.

    Askeri idare, vali ve belediye yönetimlerine el koyduğu için bu iki göreve 27 Mayıs 1960 tarihinden yerel seçimlerin yapıldığı 16 Ekim 1963’e kadar atadığı isimleri getiriyordu. Sırasıyla; Turgut Başkaya, Danyal Yurdatapan, Enver Kuray ve Fahrettin Akkutlu valilik görevinin yanı sıra belediye başkanlığını da yürütüyordu. Enver Kuray Bursa Festivali, Fahrettin Akkutlu da Bursaspor’un kuruluşuyla  kent tarihine imza atıyordu. Vali ve Belediye Başkanlığı görevini sivil toplumla birlikte yürütmeyi hedefleyen Enver Kuray, görev süresi içinde Bursa için çok önem arz eden toplu konut kavramının ilk ürünleri için düğmeye basıyordu.

    Turhan Tayan (dönemin AP Bursa İl Başkanı): “Piccinato planında var Ertuğrulgazi, sosyal meskenler olarak geçen. Vali Enver Kuray zamanında, İmar İskan Bakanı Fahrettin Kerim Gökay döneminden itibaren orada bir yapılaşma, yeni bir kentleşme, yeni konutlar yapılmaya başlandı ve o süreç, aşağı yukarı 1980 yılına kadar devam etti.”

Kaynaklar: